Me insistimin tim, duke dëshiruar ta kisha pjesë integrale të shkrimit, doja që edhe kolegu im Ngadhnjim Avdyli të vinte me mua për ta takuar Ilirin – Ilir Hotin, për të diskutuar rreth “Përpjekjes”, pasionit të tij dhe pikëpamjeve mbi të drejtat e punëtorëve dhe jo vetëm. Isha shume i interesuar dhe doja ta kuptoja më mirë rolin e Qendrës Sociale “Përpjekja”, një organizatë e krijuar së voni në qytetin e Gjilanit, e cila ka mbledhur vajza e djem që angazhohen dhe aktivizohen për të mbrojtur të drejtat e punëtorëve dhe për të ndihmuar në ngritjen e vetëdijes sociale mbi pabarazitë në Kosovë.
Për Ilirin, si një nga aktivistët themeltar të kësaj organizate, gjithçka që ka të bëjë me përpjekjen është më shumë se thjesht një lëvizje, është një angazhim i thellë për të drejtat e punëtorëve në përgjithësi dhe të drejtat e njeriut në veçanti.
“Përpjekja,” thotë Iliri, teksa e pyeta pse kanë vendosur ta quajnë kështu, “është një mundësi për t’u ngritur kundër padrejtësive që i prekin punëtorët çdo ditë.” Ai shpjegon se ky emërtim ka një ngarkesë historike, e lidhur me filozofinë ekzistencialiste dhe me traditën e aktivizmit që ka filluar tek ne shumë kohë më parë, duke e përmendur edhe Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës si përpjekje.
Teksa fliste me pasion për “Përpjekjen” e Gjilanit, Iliri tregoi se kjo organizatë është rezultat i një angazhimi të gjatë dhe të reflektuar nga një grup aktivistësh politikë, të cilët ishin të angazhuar për të adresuar sfidat e shumta që i janë imponuar qytetarëve të Gjilanit.
“Ideja për të hapur një qendër sociale lindi nga dëshira për të ofruar një platformë për dialog dhe veprim, ku komunitetet dhe individët jo vetëm që mund të ndajnë shqetësimet e tyre, por edhe të gjejnë mbështetje, informacione dhe burime që do t’i ndihmojnë ata të përmirësojnë kushte për jetesën dhe punën e tyre”, – theksonte ai, ndërsa tregonte për procesin e gjatë që çoi në krijimin e qendrës.
Një nga synimet kryesore të Qendrës është mbrojtja e të drejtave të punëtorëve. Iliri i përmendi të gjitha sfidat me të cilat ata përballen: paga të ulëta, orë të gjata pune dhe kushte të papërshtatshme. Ai përfshinte edhe grupe të tjera të margjinalizuara, si gratë, anëtarët e komunitetit LGBTIQ+, romët, egjiptianët, ashkalinjt, apo edhe të rinjtë që kryesisht përjashtohen nga mundësitë.
“Qendra jonë nuk është vetëm një vend për diskutime, por një infrastrukturë ku këta individë mund të organizohen dhe të ngrejnë zërin për të drejtat e tyre,” – vazhdoi ai, duke shtuar se me këtë iniciativë shpresojnë të inkurajojmë të tjerët që të bashkëpunojnë për ndërtimin e një të ardhmeje më të mirë.
“Përpjekja” nisi angazhimin më 1 Maj të vitit të kaluar – çka s’ishte e rastësishme
“E kemi hapur me një aksion te Viva Market në Gjilan,” tregon Iliri. “Viva Market është një nga ato qendra tregtare ku punëtorët janë shtypur gjithmonë – 14 orë punë, pagë e ulët, trajtim i padrejtë’’, thotë ai. “Në VIVA janë shtypur punëtorët,” ishte mesazhi i qartë i Ilirit dhe aktivistëve të tjerë të kësaj qendre.
Kjo protestë ishte një moment kyç në historinë e qendrës. Iliri tregonte për shpalosjen e një baneri të madh me mesazhin “Në qendrat tregtare, shtypen punëtorët.” Ishte një akt simbolik, por i mbushur me kuptim të thellë. Protesta synonte të tërhiqte vëmendjen ndaj kushteve të rënda të punëtorëve në qendrat tregtare, të cilët shpesh punojnë në festa, përfshirë edhe 1 Majin – një ditë që duhej të ishte simbol pushimi dhe reflektimi mbi të drejtat e tyre.
“Në shumë raste,” – tha Iliri, “këta punëtorë punojnë me orare të stërzgjatura dhe paga të ulëta, pa asnjë mbrojtje ligjore. Është ironike dhe e hidhur që në një ditë simbolike si 1 maji, ata detyrohen të punojnë, duke mos e ndjerë fare frymën e festës.”
Ndërkohë, Ngadhnjimi, habitej për faktin se asnjë sigurim i kësaj qendre tregëtare nuk kishte ndërhyrë gjatë aksionit. Kurse për Iliri theksoi se kjo është një taktikë e zakonshme e atyre që duan të injorojnë realitetin: “Injorimi është shpesh hapi i parë – ata që nuk duan të dëgjojnë, thjesht të injorojnë.”
Sigurimi i këtyre qendrave tregtare që zakonisht reagojnë në raste të tilla e ku atë ditë ishin të heshtur, Iliri e ka bindje se ky mos-reagim vinte si pasoj se ata nuk e kishin ditë pushimi me 1 Maj. Në të njëjtën kohë, ngjarja dhe ndjesia që Iliri e ndante nuk ishin vetëm përmbushje të aksionit, por gjithashtu një moment përbuzjeje për mënyrën se si menaxhmenti i VIVA Marketit kishte reaguar. Do menaxhera kqyrshin, bojshin ftesa, u merrshin me telefona”, na tha Iliri.
Si shembull krahasimi, Ngadhnjimi përmend aksionin e një organizate në Shqipëri të cilët shpërndanë fletushka dhe një banere në në qendër të tillë tregtare dhe përfunduan të arrestuar e duke u përballur ende me gjykata. “Dallimi me këtu është i madh”, thotë Ngadhnjimi, teksa Iliri e konfirmon duke u zgjeruar në spjegimet se si funksionon “Përpjekja” e tyre, “Ne jemi të majtë, por në një kuptim ekzistencialist”, thotë ai, dhe nuk ka vend për të fshehur pozicionet e tyre.
Në këtë mënyrë, Iliri ka një qasje të qartë ndaj idesë së pozicionimit ideologjik, dhe formimi mbi leximet, për të është esencë se si funksionon qenia. “Njerëzit janë të pozicionuar, por në mungesë të formimit, ata bien pre e ofertave që janë të shkurtra dhe joshëse”, shpjegon ai, duke shtuar se ata që janë të pasigurt mund të manipulojnë më lehtë, por ata që kanë njohuri dhe një formim të mirë, do të jenë gjithmonë më të qartë dhe më të qëndrueshëm. Dhe është ky formim që i jep mundësinë të dallojnë midis ofertave të ndryshme dhe të qëndrojnë besnik ndaj parimeve të tyre.
Meqenëse në këtë pikë të bisedës une isha i interesuar të flasim më shumë aktivitetet konkrete të “Përpjekjës”, Iliri na foli për një aktivitet të ngjashëm i cili ishte organizuar më 29 nëntor të vitit që lamë pas në qendrën tregtare “Albi Mall” me seli në Gjilan. Ky aksion u organizua për “Black Friday” e cila njihet botërisht si një ngjarje tregtare që shënon fillimin e sezonit të blerjeve për festa, ku bizneset ofrojnë ulje të mëdha për të rritur shitjet dhe qarkullimin ekonomik brenda një periudhe të shkurtër kohore.
Megjithatë, në një botekuptim të majtë, dhe ndoshta jo vetë, kjo konsiderohet si shtypje e punëtorëve sepse shumë prej tyre detyrohen të punojnë gjatë dhe në kushte të vështira për të përballuar turmat dhe kërkesat e larta. Kjo shpesh përfshin orare të stërzgjatura, paga të ulëta dhe presion të madh, sidomos për punonjësit e dyqaneve dhe logjistikës. Mbi këtë premise u organizua edhe ky aksion nga Qendra Sociale Përpjekja.
Iliri na tha se në Gjilan ka shumë aktivistë që veprojnë të shpërndarë, por për këtë aksion, ata u mblodhën të gjithë bashkë. Ishin ata që kishin bindje të ngjashme dhe, së bashku, shpalosën një dokument themeltar që e kishin përgatitur. Ky dokument i përkiste një ideje të fortë siç thotë Iliri: “Ideja e qatij dokumenti u kanë që na besojmë që politika duhet me qenë për njerëzit, në kuptimin politik të fjalës, edhe me folë për të sotmën, se për të ardhmën flasin partitë politike, por e ardhmja gjithmonë është nesër, sa herë të flet për të ardhmën, ajo është nesër”, beson Iliri.
Me një indinjatë që i vërehej, Iliri thotë se në Kosovë njerëzit sot janë të përballur me një realitet të ashpër, ku shumë prej tyre nuk mund të kalojnë ditën, javën, ose muajin me të ardhurat që kanë. “Pak njerëz mund të vuajnë bukën e gojës”, thotë ai, duke pasur parasysh varfëria nuk është vetëm mungesa e bukës.
Ngadhnjimi, duke u pajtuar, e shtoi: “Kjo me hjek për bukë është qysh mos, është kequshqyerja, qysh po ushqehesh…” teksa vazhdoi Iliri duke sjellur shembull se si shumë njërëz nuk kanë edhe veshmbathje adekuate. “Unë njoh njerëz që e kanë numrin 42 e këpucët i ka 44, se ja ka jep dikush, a po kupton, d.m.th, ai nuk e ka mundësinë me u veshmbathë”, tregon ai, si një sqarim se kjo është një simptomë e një shoqërie ku nevojat elementare nuk janë të plota.
Për t’u kthyer edhe njëherë me specifikisht tek punëtorët dhe kushtet e tyre në Kosovë, më interesoi këndvështrimi i Ilirit rreth qasjes së qeverisë dhe kryeministrit Albin Kurti ndaj sindikatave e cila në këtë qeverisje katër vjeçare u shoqërua me përplasje dhe gjuhë të ashpër karshi sindikatave.
Për Iliri Hotin, sjellja e Qeverisë ndaj sindikatave, sidomos në sektorin publik, ka qenë një befasi e madhe. “Pritjet nuk kam pasë të mëdha,” thotë ai, “por nuk mundem me thanë që nuk jam befasu.” Ai e shpjegon këtë si një zhgënjim të thellë nga një qeveri që ka pasur një histori të madhe premtimesh për punëtorët dhe për përkrahjen e sindikatave. Më e habitshme për Ilirin është mungesa e përpjekjeve, statusin e punëtorëve dhe sindikatave, dhe kjo e ka lënë “të shokuar”.
Iliri e përmend me shqetësim që jo vetëm që Qeveria nuk ka bërë asgjë për të ndihmuar sindikatat, por ajo ka qenë një pengesë e madhe për formimin e sindikatave të reja.
“Nëse ti mendon të krijosh një sindikatë, mund të përfundosh i linçuar,” thekson ai, duke e lidhur këtë me një etiketim negativ të asaj që mund të shihet si një rrezik për pushtetin. Kjo është shumë e rëndësishme për të, pasi ai sheh në këtë një mënyrë të heshtur, por shumë të fuqishme të shtypjes së lirisë sindikaliste dhe shoqërore, që vepron si një barrierë për të drejtat e punëtorëve.
Ngadhnjimi ndërhyri duke e përmend më tej një aspekt tjetër, se ky pushtet ka një mbështetje të madhe popullore, dhe ndaj kësaj mbështetje është më e vështirë të flasësh kundër. Ngadhnjimi e lidh këtë me një rrezik të shtuar për sindikatat, që ndoshta ndihen më të pambrojtura përballë një pushteti të tillë, i cili pretendon të jetë “i majtë,” por në të vërtetë nuk e respekton asnjë të drejtë sindikaliste. Një shembull konkret konkret, siç e përmend Ngadhnjimi, ka qenë ballafaqimi i parë i qeverisë me sindikatat në çështjen e mësimdhënësve. Kur Sindikata Bashkuar e Arsimit, Shkencës dhe Kulturës (SBASHK) kërkoi kushte më të mira për mësuesit, diskursi i qeverisë e dërgoi përgjegjësinë për “arsimin dhe mësimin e nxënësve” tek sindikata, e cila
Iliri e sheh këtë si një absurd të thellë, për të është si të kërkosh nga sindikata që të bëjë punën e qeverisë, e cila është përgjegjëse për arsimin dhe kushte më të mira për mësuesit.
Kjo është një fushë e minuar për Ilirin, dhe ajo që është më e tmerrshme për të është se, ndërsa shumë prej sindikatave janë të përballura me këto pengesa të madha, pushteti po rritet në mënyrë të pakontrolluar, dhe në vend që të mbështesë organizatat që mund të ofrojnë zgjidhje, ai po i shtyp ato që përpiqen të krijojnë ndryshime.
“Ky ligjërim është nxitur nga qeveria,” thotë Iliri, “pasi ata e dinë se besueshmëria e fjalës së kryeministrit është e madhe.” Iliri e kritikon Kurtin për një mendësi që, sipas tij, është shumë bolshevike në natyrë, duke e kthyer historinë në një histori që fillon me të dhe i përjashton të tjerët. “Kur unë jam në opozitë, është e drejtë të protestosh dhe të kërkosh ndryshime, por kur arrin në pushtet, kjo nuk është më e mundur,” thotë ai, duke e theksuar se ky është një problem thelbësor i politikës kosovare.
Megjithatë, Iliri e shikon Rrahman Jasharin, liderin e Sindikatës së Arsimit në Kosovë si dikë që ka pasur një ndikim të madh dhe që ka arritur të negociojë kushte më të mira për anëtarët e sindikatës së tij. “Rrahman Jashari ka qenë i fortë në bllokimin e qeverive para zgjedhjeve,” thotë ai, duke e lidhur këtë me një traditë të krijuar nga sindikatat që, në disa raste, përdorin forcën e protestës dhe grevës për të siguruar marrëveshje të favorshme. Megjithatë i atakuar shumë nga partia në pushtet, duke i përmendur edhe “afrimet dhe bashkëpunimet” e tij me partitë opozitare.
“Çdokund në botë sindikatat bëjnë marrëveshje me partitë politike,” ndërhyn Ngadhnjimi, duke sjellë një shembull nga Franca ku sindikatat dhe partitë politike bëjnë koalicione për të siguruar kërkesat e punëtorëve.
Iliri na tha se sheh ngjashmëri të qartë me këtë praktikë në Kosovë, duke theksuar se Rrahman Jashari ka përdorur metoda të ngjashme për të siguruar përfitime për punëtorët dhe për t’i detyruar qeveritë të bëjnë lëshime. Ai mendon se sindikatat duhet të kenë një qasje më radikale për të mbrojtur interesat e punëtorëve dhe për t’u bërë më të fuqishme në përballje me qeveritë dhe pushtetarët. Ai e sheh sindikatën si një instrument të rëndësishëm për të realizuar ndryshime të vërteta dhe për të siguruar një të ardhme më të mirë për punëtorët.
Nërsa unë nënvizova se sindikata që përfaqëson mësimdhënësit në Kosovë është një nga të paktat që ka ruajtur një forcë të dukshme dhe është një organizatë që nuk mund të lëkundet lehtë nga pushtetet dhe knaqshëm funksionon si një organizim sindikalist.
Ilir vazhdonte të diskutonte më tej mbi praktikat e sindikatave dhe përfaqësuesve të tyre, duke përmendur shembuj si gratë pastruese të Kuvendit të Kosovës, të cilat u bashkuan dhe kërkuan përmirësime në kushte të punës. Ai thekson se këto gra, të cilat nuk kishin njohuri të thella mbi sindikatat, u befasuan nga mundësia për të krijuar një organizim më të fortë dhe më të drejtpërdrejtë. Ilir përmend një moment kur ato ishin të pasiguruara për mundësitë e tyre, por me udhëzime të duhura dhe mbështetje, ato e kuptuan fuqinë e organizimit dhe mundësinë për të bërë ndryshime.
Ai e lidh këtë moment me ideologjinë e sindikatave që duhet të jenë më radikale dhe më të angazhuara. “Kjo është bukuria e klasës punëtore,” thotë Ilir, “sepse ndihmon për të hapur mundësi të reja edhe kur njerëzit nuk janë të vetëdijshëm.” Ai e sheh këtë moment si një shembull të fuqizimit të grupeve të margjinalizuara që, përmes bashkimit dhe organizimit, mund të përballen me sfida të mëdha dhe të arrijnë të drejtat e tyre.
Në lidhje me përfaqësimin e sindikatave dhe mënyrën se si ato mund të dëmtohen nga brenda, Iliri përmend emrin e Jusuf Azemit, një përfaqësues sindikate që, sipas tij, është bërë “i pranueshëm” për Kuvendin, por që në fakt nuk ka legjitimitet të fortë dhe nuk ka mbështetje të vërtetë nga baza e punëtorëve. Ai thekson se kjo është një lojë e pushtetit për të kontrolluar sindikatat dhe për të shpërndarë çdo mundësi të ndryshimit.
“Ai njeri (Jusuf Azemi) thirret në emër të sindikatës, por mua më është dukur shumë anestezizuar,” thotë Ilir, duke e kritikuar mënyrën e menaxhimit të sindikatës dhe rolin që ka pasur ky përfaqësues në krijimin e përçarjeve mes punëtorëve dhe qeverisë.
Në fund, Iliri shpreh shqetësimin e tij për mënyrën se si sindikatat janë trajtuar nga qeveria dhe se si shumë nga këto përpjekje janë zhvendosur në sistemin gjyqësor, duke i bërë çështjet sindikale një problem të natyrës ligjore, dhe jo një problem të punëtorëve që duan të mbrojnë të drejtat e tyre.
Ai vazhdoi të shpjegonte se nëse sindikatat e punëtorëve nuk janë të forta dhe të organizuara, ato mund të shndërrohen në një armë për të krijuar ndarje dhe për të shpërndarë përpjekjet për të mbrojtur të drejtat e punëtorëve. Ai na tha se edhe në nivel global, ku sindikatat janë përdorur për të kontrolluar punëtorët dhe për të krijuar ndarje mes tyre.
Mirëpo, në Kosovë raporti Sindikata – Qeveri si gjuhë përplasjesh ka qenë një problem shumë i theksuar, në vend që të bëhet përpjekje për të gjetur mundësi për të përmirësuar gjendjen e punëtorëve, qeveria shpesh bën justifikime për të shmangur veprime konkrete.
Për të ilustruar më tej këtë pikë, unë përmenda një koment të kryeministrit Kurti në Kuvend, i quante kërkesat për 100 euro si të tepërta, duke ironizuar me sindikatat, ndërsa pas kësaj, qeveria miratoi një rritje për punonjësit e arsimit.
Ngadhnjimi i referohej teorive të Fuko-s për “pushtetin pastoral”, duke e lidhur këtë me mënyrën se si pushteti e sheh veten si një “bari”, që jep mundësi dhe vendos kushte, duke minimizuar përpjekjet e punëtorëve për të ndryshuar gjendjen e vet. Ai shpjegon se ky është një qëndrim që përpiqet të kontrollojë dhe të nënvlerësojë kërkesat e sindikatave, duke përdorur mekanizma si kërcënimet për të ndaluar punën në privat dhe publik për profesionistët e shëndetësisë, për t’i detyruar ata të bëjnë zgjedhje “të dhunshme”, kurse unë doja një spjegim se pse diskursi i Kurtit është triumfalist në opinionin publik edhe mbi këto probleme.
Në këtë kontekst, Ilir shpjegonte një koncept për mënyrën si funksionon marketingu në nivelin e pushtetit, duke përdorur një metaforë nga marketingu i Coca-Cola-s për të ilustruar idenë e nënvetëdijes. Ai thekson se qeveria, veçanërisht Kurti, ka punuar me këtë teknikë të marketingut të nënvetëdijes, ku nuk janë ndërmarrë veprime që duken menjëherë, por që pas disa javësh fillojnë të ndikojnë në perceptimin e publikut. “Marketingu i nënvetëdijës,” thotë Iliri, “është si një strategji që ndikon tek njerëzit pa e kuptuar fare.”
Ai sjell një shembull nga një dokumentar që ka parë, ku përshkruhet një strategji marketingu që përdorte Coca-Cola. Ata angazhuan aktorë për të realizuar një skenë ku punëtorët, në një fabrikë të madhe, detyroheshin të ndalonin përballë një logoje të Coca-Cola-s, dhe më pas ata, pa e kuptuar, blinin produktin. “Ky është marketingu i nënvetëdijës,” thotë Iliri, duke nënkuptuar se veprimet që ndodhin sot, si për shembull vendimet e qeverisë, nuk janë gjithmonë të menjëhershme, por ato formësohen dhe realizohen me kalimin e kohës, duke krijuar një perceptim të caktuar tek populli pa qenë e qartë se ku ndodhin ndryshimet.
Ai beson se qeveria e Kosovës ka aplikuar një qasje të ngjashme për të manipuluar dhe kanalizuar mendimet dhe reagimet e popullit, duke përdorur informacionin dhe veprimet që fillojnë të japin rezultat pas një periudhe, duke krijuar kështu një ndikim më të thellë në psikologjinë e masave. Kjo qasje është e ngjashme me metodën e Coca-Cola-s, ku ndikimi në konsumatorët e mundshëm nuk është menjëherë i dukshëm, por ka një efekt të gjatë dhe të qëndrueshëm që formëson sjelljen e individëve.
Përmes këtij shembulli, Iliri përpiqet të shpjegojë se si qeveria ka përdorur taktika të ngjashme.
Iliri vazhdon të shpjegojë situatën e organizatave sindikale në sektorin privat, duke theksuar se shtypja që kanë përjetuar punëtorët ka qenë e madhe për shkak të mungesës së mbështetjes nga shteti. Ai thekson se Inspektoriati i Punës, që është dorë e shtetit, shpesh është më i afërt me menaxherët dhe pronarët e kompanive se sa me punëtorët dhe kushtet e tyre të punës. Iliri beson se pronarët e këtyre kompanive janë në marrëdhënie të ngushta me shtetin dhe kanë pasur mbështetje të fortë nga qeveria, që sipas tij, në dështim për të krijuat oligarkët e tyre, po bashkëpunon me ata të mëparshmit.
Ngadhnjimi ngriti një pikë shumë të rëndësishme, duke theksuar se mënyra se si qeveria e sotme, veçanërisht Kurti, ka filluar të flasë për punëtorët ka ndryshuar. Nga një qasje që fokusohej në shtypjen e punëtorëve dhe mbështetje për ata, tani ai po flet për efikasitetin e punës dhe nevojën për shkollim të punëtorëve, një qasje që më shumë pasqyron mendësinë menaxheriale të pronarëve dhe kapitalit.
Kurse unë pyeta Ilirin se si mund të luftohet ky ndryshim në narrativë, duke u përpjekur të kuptojë sesi mund të kundërshtohet ky ligjërim që është duke u përafruar me interesat e pushtetit dhe kapitalit.
Iliri, mendon se aktualisht qeveria është futur në një ligjërim të menaxhimit, ku ministrat që merren me financa dhe ekonomi kanë pasur një karrierë menaxheriale, dhe kështu kanë adoptuar një qasje të tillë për të drejtuar vendin. Ai shton se qeveria po përpiqet të kontrollojë çdo diskutim dhe të godasë çdo kundërshtar të saj konceptualisht. Megjithatë, sipas Ilirit aksionet të vogla dhe të pakontrollueshme ndihmojnë në zgjerimin e shtrirjes dhe forcimin e organizatave të punëtorëve. Këto aksione, siç thotë ai, po komplikojnë shumë qeverinë, sepse çdo përpjekje që u bëhet atyre për t’i diskretituar vetëm i bën ata më të fortë.
Në këtë kontekst, Iliri thekson se qendra që kanë ngritur në Gjilan ka arritur të bëhet një adresë e rëndësishme, duke pasur një mbështetje nga punëtorët, teksa edhe njëherë iu kthye aksionit në Albi Mall, ku, gjatë një aksioni të organizatës “Perpjekja” Iliri tregoi se punëtorët aty brenda kanë pasur një reagim të heshtur por të fortë. Ai përmend se shumë punëtorë, duke qenë të lodhur dhe të shtypur nga kushtet e punës, kishin një reagim të tillë. “Një parullë që e kanë thanë punëtorët pavetëdijshëm, por ajo është parullë politike, e kanë thanë që “shumë mirë që e prishët qatë kënaqësi” se kur po ka qesi festa të ftohta, këtu po është një muzikë, babadimiri, ndriqimi… a e ke pa qysh dokesh ma i hjeshëm në Albi Mall, edhe qikjo e prishi qato, kur t’vjen dikush edhe i mshon tupanit”, kujtonte Iliri.
Në këtë pikë diskutimi, tek Iliri përjetohej një ndjenjë tronditjeje kur fliste për aktivitetin në Albi Mall në Gjilan, gjatë aktivitetit të organizuar për Black Friday. Me banerin që lexonte “Black Friday është e zeza ditë për punëtorët”. Aktivistët shpresonin të sillnin në vëmendje realitetin e fshehur pas fasadës së ndritshme dhe muzikës tërheqëse që mbushte qendrën tregtare. Për punëtorët, ky Black Friday nuk ishte një ditë gëzimi, por një kujtesë e vazhdueshme e kushteve të rënda dhe stresuese të punës.
“Punëtorët në depo, që punojnë në ftohtësi dhe errësirë, më treguan se si ndihen të mënjanuar nga shkëlqimi i jashtëm i këtyre qendrave,” – tha Iliri, duke përshkruar kontrastin e thellë midis përvojës së konsumatorëve dhe përvojës së punëtorëve.
Megjithatë, një moment i papritur dhe i rëndë gjatë aktivitetit bëri që zëri i megafonit të ngjallte panik te punëtorët. “Shumë prej tyre menduan se dikush po përpiqej të kryente vetëvrasje duke u hedhur nga kati i fundit i Albi Mall,” – tha Iliri, me një ton që reflektonte habi. Ky reagim nxori në pah një realitet të dhimbshëm: gjendjen e rënduar psikologjike të punëtorëve.
“Së paku disa punëtorë na thanë të njëjtën gjë,” – vazhdoi ai, duke shtuar se kjo ishte një pasqyrë shqetësuese e kushteve në të cilat ata punojnë. Stresi, presioni dhe mungesa e mbështetjes psikologjike duket se janë bërë pjesë e zakonshme e përditshmërisë së tyre. Ky incident ishte një paralajmërim i qartë për nevojën urgjente për reforma – jo vetëm në kushtet fizike të punës, por edhe në mbështetjen emocionale dhe psikologjike që duhet t’u ofrohet punëtorëve.
“Ky episod duhet të na bëjë të reflektojmë për efektet që pasiguria financiare, presioni i punës dhe mungesa e përkujdesjes shëndetësore kanë mbi mirëqenien e punëtorëve,” – tha Iliri, duke theksuar se kjo nuk ishte një çështje e izoluar. Ai e pa këtë moment si një thirrje për të krijuar një kulturë pune që vlerëson dhe mbështet punëtorët, duke adresuar jo vetëm çështjet ekonomike, por edhe ato emocionale.
“Vetëvrasja nuk duhet të jetë mendimi i parë që u shkon ndërmend punëtorëve,” – tha ai, duke bërë thirrje për një angazhim më të madh shoqëror dhe institucional për t’i ndihmuar ata të ndihen të sigurt dhe të vlerësuar. Iliri përfundoi duke nënvizuar se kauza e tyre nuk është vetëm për të përmirësuar kushtet materiale të punës, por për të krijuar një hapësirë ku çdo individ ndihet i mbrojtur dhe i fuqizuar për të përballuar sfidat e përditshme.
Ngadhnjim, si dikush i fiksuar pas shembujve krahasuese, realitetin e punëtorëve dhe punëdhënësve e vazhdon duke bërë një lidhje me filmin “The Zone of Interest” – është një film dramatik i bazuar në romanin e Martin Amis, që fokusohet në jetën e përditshme të Rudolf Höss, komandantit të kampit të përqendrimit Auschwitz, dhe familjes së tij, duke kontrastuar normalitetin e jetës së tyre me tmerrin e Holokaustit që ndodh pranë shtëpisë së tyre tyre. Një filmi që thekson indiferencën dhe dehumanizimin sistematik dhe kamera ndodhej vazhdimisht e kryesisht vetëm brenda jetës e shtëpisë së gjeneralit nazist.
Analogjia që del nga ky krahasim dukej shumë e qartë: në Kosovë, këtë situatë mund të gjejmë në shumë ambiente pune, ku puna e punëtorëve shpesh mbetet në hije, pa marrë vëmendjen që meriton. Ndërkohë, qeveria dhe kapitali vazhdojnë të krijojnë një pamje të bukur për publikun, duke injoruar realitetin që fshihet pas saj. Siç shohim pamje të jashtme tërheqëse në qendrat tregtare, ashtu ndodhi edhe me punëtorët që ndodhen aty, të cilët shpesh jetojnë në kushte që mbeten të panjohura për shumicën e njerëzve.
Mbi autorët
Halim Kafexholli ka kryer studimet baçelor për gazetari në Universitetin e Prishtinës. Halimi ka punuar në revistën Prishtina Insight të organizatës BIRN Kosovo. Ai po ashtu është përfitues i programit Bursa në Gazetari për të Drejtat të Njeriut (cikli 2018 dhe 2020) nga Kosovo 2.0 dhe ka punuar si gazetar në gazetën Nacionale.
Ngadhnjim Avdyli ka kryer gazetarinë në Universitetin e Prishtinës. Kryesisht shkruan për politikë, qeverisje dhe drejtësi sociale. Ka punuar is gazetar për disa nga platformat më të njohura dhe serioze në vend.
Ky publikim është i mbështetur nga European Endowment for Democracy (EED)
